Sensorisch Speelgoed

Sensorisch speelgoed: spelenderwijs prikkelen, ontdekken en groeien

1. Wat is sensorisch speelgoed en waarom is het belangrijk?

Stel je eens voor dat je voor het eerst sneeuw aanraakt. Koud, krakend, een beetje nat. Je vingers reageren, je hersenen registreren, je lacht of schrikt – en je leert. Precies dat doet sensorisch speelgoed bij kinderen: het laat ze voelen, luisteren, ruiken, bewegen en ontdekken. Niet met woorden of uitleg, maar met ervaring.

Sensorisch speelgoed is speelgoed dat speciaal ontworpen is om één of meerdere zintuigen te prikkelen. Denk aan zachte materialen, kleurrijke vormen, knisperende geluidjes of speelgoed dat beweegt of trilt. Het is er voor alle kinderen, maar speelt ook een belangrijke rol bij kinderen met autisme, ADHD, hoogsensitiviteit of een ontwikkelingsachterstand.

Waarom is dat belangrijk? Omdat jonge kinderen de wereld niet leren kennen door stil te zitten, maar door te doen. Door te voelen, kijken, grijpen, proeven, ruiken en luisteren. Sensorisch speelgoed ondersteunt deze natuurlijke manier van leren en helpt kinderen bovendien om:

• Zichzelf beter te reguleren (denk aan kalmeren bij overprikkeling).
• Meer vertrouwen te krijgen in nieuwe ervaringen.
• Spelenderwijs motorische vaardigheden te oefenen.
• Prikkels te verwerken op een manier die bij hen past.

En misschien nog wel het mooiste? Het is ook gewoon heel leuk. Sensorisch speelgoed nodigt uit tot spel zonder prestatiedruk. Geen “goed of fout”, alleen ontdekken.

1. De rol van zintuigen in de ontwikkeling van kinderen

Een kind zonder sensorisch spel is als een schilder zonder verf. De zintuigen zijn het gereedschap waarmee een kind de wereld begrijpt. En die wereld is groot, soms overweldigend, maar altijd vol kansen om te groeien.

We hebben allemaal zintuigen – jij, ik, elk kind. Je kent waarschijnlijk de vijf bekende: zien, horen, ruiken, proeven en voelen. Maar wist je dat er ook nog twee minder bekende zijn die bij sensorisch spel een grote rol spelen?

• Het vestibulaire systeem: dit gaat over evenwicht en beweging (zoals schommelen of draaien).
• Het proprioceptieve systeem: dit vertelt je waar je lichaam is in de ruimte (bijv. door duwen, trekken, klimmen).

Voor kinderen in de groei is het oefenen van deze zintuigen net zo belangrijk als leren praten of lopen. Het helpt bij:

• Balans en coördinatie (denk aan fietsen of traplopen).
• Ruimtelijk inzicht (wat past waar, hoe groot is iets).
• Zelfvertrouwen in eigen lichaam en kunnen.
• Reguleren van prikkels – weten wanneer iets “te veel” of juist “te weinig” is.

Praktische tip:

Merk je dat je kind onrustig is na school of slecht stil kan zitten? Probeer dan eens sensorisch spel met beweging, zoals een balansbord van stapelstein, een klimkussen of een parcours met BYGGE stenen. Je zult verbaasd zijn wat 15 minuten gericht bewegen kan doen.

III. Verschillende soorten sensorisch speelgoed per zintuig

Niet elk kind leert op dezelfde manier. De één is dol op kleur en licht, de ander wil vooral voelen, kneden of bewegen. Daarom is er sensorisch speelgoed in alle soorten en maten – elk met z’n eigen “taal” die één of meerdere zintuigen aanspreekt. Hoe beter je weet welk speelgoed welk zintuig prikkelt, hoe gerichter je kunt kiezen wat bij jouw kind past.

Hieronder een handig overzicht per zintuig, met voorbeelden en praktische toepassingen. Denk eraan: soms is een simpel speeltje juist het krachtigst!

Zien (visuele prikkels)

Kinderen worden van nature aangetrokken door kleur, licht en beweging. Speelgoed dat visueel prikkelt, helpt hen focussen, volgen en onderscheid maken tussen vormen, contrasten en patronen.

Voorbeelden:

• Lichtgevende ballen of sterren
• Zandlopers of glitterbuizen (tickit, Petit boum bijv.)
• Spiegels of prisma’s (tickit)

Praktische tip:
Zet een rustige speelhoek op met weinig afleiding en gebruik daar af en toe visueel speelgoed. Zo blijft het effect krachtig en raakt je kind niet overprikkeld.

Horen (auditieve prikkels)

Van rinkelende belletjes tot zachte regengeluiden: auditief speelgoed helpt kinderen luisteren, onderscheid maken in klanken én werkt vaak rustgevend.

Voorbeelden:

• Rammelaars en muziekinstrumentjes
• Geluidsmemory of geluidsbuizen
• Spreekbuizen of stemvervormers

Praktische tip:
Gebruik geluidsspeelgoed op momenten van onrust of overprikkeling. Kies dan voor langzame, herhalende geluiden zoals een regentube of zacht ritselende sensorische zakjes van Little botanic label.

Voelen (tactiele prikkels)

Dit is misschien wel het bekendste gebied van sensorisch spel: voelen! Zachte, ruwe, plakkerige of wiebelige materialen helpen kinderen ontdekken wat prettig is én wat niet.

Voorbeelden:

• Tactiele voelborden of voeldozen
• Kinetisch zand, klei of speelschilfers
• Textuurballen
• Sensorische zakjes met rijst, bonen of kralen (little botanic label)

Ruiken (olfactorische prikkels)

De neus is een directe snelweg naar het emotionele brein. Geuren kunnen rust geven, herinneringen oproepen of juist energie losmaken.

Voorbeelden:

Proeven (smaakprikkels)

Voor baby’s en peuters is proeven onderdeel van ontdekken. Natuurlijk is dit het minst gebruikte zintuig bij speelgoed, maar bij sensorisch spel met eetbare materialen speelt het toch een rol.

Voorbeelden:

• Veilig sensorisch materiaal voor in de mond (bijv. bij doorkomende tandjes)

Praktische tip:
Let goed op de veiligheid. Gebruik alleen materialen die geschikt zijn voor consumptie en blijf erbij als je kind alles nog in zijn mond stopt.

Beweging & balans (vestibulair systeem)

Zintuigprikkeling gaat niet alleen over stilzitten en voelen – juist bewegen is essentieel voor veel kinderen. Door schommelen, draaien en springen leren ze hun lichaam en balans kennen.

Voorbeelden:

• Balansspellen met Stapelstein in combinatie met Pedalo. Of van het merk, Bygge

Praktische tip:
Merk je dat je kind wiebelt, draait of tegen dingen aanbotst? Dat is geen “druk gedrag”, maar een behoefte aan beweging. Richt dan een veilige beweeghoek in waar het dat gevoel kwijt kan.

Druk en spierfeedback (proprioceptief spel)

Kinderen die stevig willen knuffelen, graag duwen of op dingen bijten zoeken vaak diepe druk. Speelgoed dat dat gevoel geeft, helpt bij zelfregulatie.